Na początku XVII w. Rozpoczęła się historia trwających kilkadziesiąt lat wojen polsko-szwedzkich. U podłoża tego konfliktu stanęły początkowo spory dynastyczne. Pacta conventa zobowiązywała króla Zygmunta III do przyłączenia północnej Estonii (części Inflant) do Polski, czego nie uczynił po elekcji. Stało się to dopiero Zintegrowana Platforma Edukacyjna. Strona główna Wprowadzenie. Powrót. Wojny z Moskwą w pierwszej połowie XVII wieku. Wielka Smuta. Kuźma Minin wzywa do powstania w 1611 roku. Źródło: Mikhail Peskov, Wikimedia Commons, domena publiczna. U schyłku XVI w. Rzeczpospolita znalazła się u szczytu potęgi. „Wojny polsko-rosyjskie od XVIII do XX wieku” to druga część publikacji polskiego autora, który podjął temat wojen prowadzonych przez Polskę i Litwę, a później Rzeczpospolitą Obojga Narodów z Państwem Moskiewskim, późniejszą Rosją. W drugiej części Marek Gędek skupił się na okresie upadku naszego kraju, a więc XVIII Wojny polsko-rosyjskie w XVII wieku. 1609-1618 Wojna z Moskwą 1610 Bitwa pod Kłuszynem (hetman Stefan Żółkiewski) 1611 Powstanie Rosji przeciwko Polakom 1612 Polska Zdobywa Kreml 1619 Rozejm w Dywilinie 1634 Pokój polanowski 1654-1667 Wojna Polsko -rosyjska 1667 Rozejm w Wojna polsko-krzyżacka: Królestwo Polskie Księstwo słupskie Mołdawia: Zakon krzyżacki: Pokój w Brześciu Kujawskim: 1432–1438 Litewska wojna domowa Zwolennicy Zygmunta Kiejstutowicza Królestwo Polskie: Zwolennicy Świdrygiełło Zakon krzyżacki Mołdawia Złota Orda: Klęska Świdrygiełło 1492–1537 Wojny moskiewskie: Wielkie Studia i Materiały do Historii Wojskowości – rocznik ukazujący się w latach 1954–2009, początkowo w , a następnie w. Inicjatorem powołania pisma był Stanisław Okęcki. Czasopismo ma profil periodyku naukowego, poświęconego historii wojskowej, kończącej się w przeddzień wybuchu II wojny światowej. W latach 1954–1956 były 7uDn. Przez większość dziejów Polska i Szwecja miały raczej pokojowe stosunki. Wojny polsko-szwedzkie były wynikiem układu sił nad Bałtykiem, po sekularyzacji zakonu kawalerów mieczowych w Inflantach. Większość konfliktu Rzeczypospolitej ze Szwecją przypadła na burzliwy wiek XVII i panowanie dynastii Wazów w Polsce, ale zaczęły się jeszcze za Jagiellonów. Oto krótki przegląd wojen toczonych między 1558 a 1660 rokiem z naszym północnym szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski. Konflikt – geneza i początek starcia Pierwsza wojna polsko-szwedzka W I połowie XVI wieku wyczerpała się średniowieczna formuła państw zakonnych. Kolejno sekularyzacji uległy zakon krzyżacki w Prusach (1554) i zakon kawalerów mieczowych w Inflantach. Jednocześnie Szwecja uniezależniła się od Danii i Norwegii (zerwanie unii kalmarskiej 1523), a Iwan IV w Moskwie przyjął tytuł cara (1547) i prowadził coraz bardziej agresywną ekspansję na zachód. Nic dziwnego, że charakterystyką tego okresu są zazębiające się wojny. Konsekwencje jednej wojny przechodzą w przyczyny następnej. Początkowo konflikt o Inflanty dotyczył tylko Rosji i Rzeczpospolitej. Zaczął się jako część wojny litewsko-moskiewskiej. Nie wchodząc w szczegóły, car próbował pozyskać poparcie opozycji w Inflantach, podpisał porozumienie z wielkim mistrzem, na które Zygmunt II August zareagował interwencją zbrojną. (Wójcik Z., 1979: s. 194) Inflanty przeszły na stronę Rzeczpospolitej, co z kolei zaowocowało zajęciem przez Rosję Dorpatu, Narwi i kilku zamków. Po przejściu wielkiego mistrza na luteranizm (1561) książę duński kupił tytuł biskupa Ozylii i Piltynia, Rzeczpospolita dostała Rygę i Inflanty bez Kurlandii i Semigalii, które dostały się byłemu wielkiemu mistrzowi. Korzystając z ogólnego zamieszania, król szwedzki zajął Estonię z Rewalem. W ten sposób pojawiły się na scenie wszystkie strony późniejszego konfliktu. Pierwsza wojna polsko-szwedzka jest zarazem etapem pierwszej wojny północnej. Szwecja i Rosja nie były zadowolone z podziału Inflant w 1561 roku. Władcy tych krajów zawarli przymierze przeciw przymierzu Rzeczpospolitej, Danii i Lubeki. Ten sojusz nie trwał jednak długo. Sojusze pierwszej wojny polsko-szwedzkiej były trochę zagmatwane. Eryk Waza, król Szwecji był zdecydowany walczyć o Inflanty. Trochę inne podejście miał jego brat, Jan. W roku 1562 żenił się z Katarzyną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. (por. Lindquist H., 2018: s. 213) W 1568 roku nieoficjalnie, a w 1569 roku faktycznie przejął władzę od chorego psychicznie Eryka. W tych warunkach doszło do zmiany sojuszy. Polska w sojuszu ze Szwecją wystąpiła przeciw Rosji i Danii. Wobec braku przewagi którejkolwiek ze stron zawarto pokój w Szczecinie (1570 r.). Oczywiście takie rozwiązanie niczego nie rozwiązywało. W latach 1577-82 rozegrał się drugi etap wojny o Inflanty. Tym razem Polska i Szwecja były sojusznikami. Zygmunt III Waza a stosunki ze Szwecją W 1572 roku zmarł Zygmunt II August i rozpoczęły się rządy królów elekcyjnych w Rzeczpospolitej. Za życia Jana III Wazy trwał sojusz polsko-szwedzki, niezależnie od zmieniających się władców na polskim tronie. Sprawa skomplikowała się po jego śmierci w 1592 roku. Wówczas królem elekcyjnym w Polsce był Zygmunt III Waza, syn Jana i Katarzyny Jagiellonki. Upomniał się o królestwo szwedzkie, które dziedziczył po ojcu i w lutym 1594 roku został oficjalnie koronowany na króla w Sztokholmie. (Lindquist H.: s. 321) Personalna unia polsko-szwedzka nie była jednak tworem łatwym do utrzymania. Pretendentem do tronu szwedzkiego był również wuj Zygmunta, Karol Sudermański. Jego zdecydowany protestantyzm i czynne zaangażowanie w politykę kraju zjednywały mu dużą część szwedzkiego społeczeństwa. Zresztą swój konflikt z Zygmuntem wygrywał głównie na nucie religijnej (Zygmunt był katolikiem). Ostatecznie nieposłusznych karał brutalnie. Kto nie popierał go z przekonania, ten robił to ze strachu. Szczegóły pierwszego etapu wojny o tron Szwedzki opisałam w artykule o Polakach, którzy zdobyli Sztokholm. Tu zaznaczę tylko, że przyczyny kolejnych wojen ze Szwecją były związane z walkami dynastycznymi. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat unii polsko-szwedzkiej? Wojny polsko-szwedzkie z dynastią w tle Koniec unii i druga wojna polsko-szwedzka W 1598 roku wojska Zygmunta III Wazy zostały rozbite pod Linköping, a roku następnym został on zdetronizowany przez szwedzki riksdag. Za następcę tronu uznano natomiast czteroletniego Władysława. Warunkiem było wysłanie chłopca do Szwecji i wychowanie go na luteranina. Zygmunt zamiast tego ogłosił przyłączenie Estonii do Polski. Był to gest de facto wciągający Rzeczpospolitą do sporu. Od tej pory wojny polsko-szwedzkie nie ustaną przez następne 60 lat. Zygmunt anektował Estonię do Rzeczpospolitej w momencie, kiedy działały tam już wojska Karola Sudermańskiego. Konsekwencje były dotkliwe. Do lata 1560 roku na terenie Estonii po stronie szwedzkiej było już 14000 żołnierzy pod wodzą Sudermańczyka. Ta armia ruszyła na Inflanty, które dość szybko podbiła, aż po Dźwinę, zagrażając Kurlandii i Żmudzi. Kontrofensywa litewska ruszyła wiosną następnego roku. Druga wojna polsko-szwedzka odznaczała się doskonałym dowodzeniem i dużym doświadczeniem po stronie Rzeczpospolitej. Niestety świetne zwycięstwa nie mogły być wykorzystane ze względu na nieustanny brak pieniędzy. Rzeczpospolita mogła liczyć na pospolite ruszenie, ale korzystała z niego w ostateczności. Armia składała się głównie z wojsk zaciężnych. Siedemnastowieczny Rajtar z arkebuzem (długa broń palna na proch). Rajtarzy stanowili ważną część kawalerii w wojnach ze Szwecją - fot. domena publiczna Jednym z ważnych polskich zwycięstw w starciach ze Szwedami była bitwa pod Kircholmem – 27 września 1605 roku. Dowodził Jan Karol Chodkiewicz. Hetman litewski rozbił wojska szwedzkie, na ponad dwa lata eliminując je z walk. Potop szwedzki – przyczyny i konsekwencje Nie sposób opisać tu w szczegółach kolejnych wojen Rzeczpospolitej ze Szwecją. Po śmierci Karola X władzę w Szwecji objął jego syn, Gustaw II Adolf, z czym nie mógł się pogodzić Zygmunt III Waza. Jednak związanie wojsk i duże wydatki na wojny z Moskwą (a także błędy strategiczne króla) sprawiły, że kolejne wojny nie mogły rozstrzygnąć konfliktu. Brak wykorzystania potencjału wojskowego i świetnych dowódców były fatalne w skutkach. Szwedzka dynastia powoli utwierdzała swoją niezależność od Zygmunta i jego synów. Rosła jej potęga militarna i umiejętności strategiczne tamtejszych dowódców. Kulminacją wojen polsko-szwedzkich była wojna w latach 1655-60, znana też jako potop szwedzki. W roku 1655 roku wojska szwedzkie zajęły niemal cały kraj. Litwa zerwała unię z Koroną i podpisała sojusz ze Szwecją. W tym czasie wojska Rzeczpospolitej były związane przez wojnę z Rosją i powstanie Chmielnickiego. Polecane książko o wojnach polsko - szwedzkich Szwedów udało się ostatecznie wyprzeć, między innymi dzięki zaangażowaniu pospolitego ruszenia, ale nie można było uniknąć skutków najazdu. Przede wszystkim kraj był wyniszczony gospodarczo, znikła zupełnie tolerancja religijna (co było jedną z konsekwencji propagandowych działań króla Szwecji). Rozrost imperium Szwedzkiego i osłabienie Rzeczpospolitej, miały konsekwencje w skali międzynarodowej. Uniezależniły się Prusy Książęce pod panowaniem Hohenzollernów. Niecałe 150 lat później, to niewielkie państewko wyrośnie na trzeciego zaborcę Rzeczpospolitej. W postanowieniach pokoju oliwskiego (3 maja 1660) Jan Kazimierz zrzekł się również pretensji do tronu szwedzkiego, zachowując dożywotnio tytuł króla Szwecji. (Wójcik Z.: s. 465) Konflikt polsko-szwedzki a rozwój armii Wojny polsko-szwedzkie (oraz prowadzone równolegle wojny z Rosją) miały nie tylko konsekwencje polityczne, ale technologiczne. W ciągu stu lat obie strony rozwinęły nowe jednostki militarne. Walki prowadzone częściowo na morzu zmusiły Rzeczpospolitą do poważnej rozbudowy floty. Zawodowe siły morskie zaczęły powstawać w 1601 roku. Ich największym sukcesem była wygrana bitwa pod Oliwą (1627). (por. MEW, T. 2, 1970: s. 521) W skład wojsk lądowych Rzeczpospolitej weszli dragoni. Jednostka uformowana we Francji po raz pierwszy pojawiła się na Litwie w 1618 roku. W połowie XVII wieku stanowiła około 50% sił zbrojnych. Dragoni byli wyposażeni w muszkiety, pistolety kołowe i szablę (również topór). Walczyli jako piechota, ale poruszali się na koniach (później walczyli również konno) (MEW, T. 1, 1967: s. 324). Dużą część armii Rzeczpospolitej stanowiła kawaleria, zróżnicowana na ciężką husarię i rajtarów, średniozbrojną jazdę kozacką i lekką jazdę złożoną z Tatarów, Wołochów i tzw. lisowczyków. Pospolite ruszenie traciło na znaczeniu. W beznadziejnych sytuacjach, takich jak potop szwedzki, okazywało się jednak ostatnią deską ratunku. Wojny ze Szwecją i Rosją należą do najważniejszych przyczyn osłabienia Rzeczpospolitej i wzmocnienia jej sąsiadów w XVII wieku. W połączeniu z coraz większą samowolą szlachecką, powodującą niemoc polityczną, przyczyniły się pod koniec następnego stulecia do rozbiorów Polski. Autor: Ludwika WykurzBibliografia: Herman Lindquist, Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, Warszawa 2018Mała Encyklopedia Wojskowa, T. 1, Warszawa 1967Mała Encyklopedia Wojskowa, T. 2, Warszawa 1970Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 1979 Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny? Dla 91,8% czytelników artykuł okazał się być pomocny Po śmierci Iwana IV Groźnego w 1584 r. w Rosji gwałtownie pogłębił się kryzys, tzw. „Wielka smuta”, zapoczątkowany terrorem tzw. opriczniny. Sytuacje tę wykorzystało kilku kresowych magnatów, między innymi Jerzy Mniszech, wojewoda sandomierski. Popierali oni pretendenta do tronu rosyjskiego podającego się za syna Iwana IV Groźnego – Dymitra. W 1604 r. prywatne wojska, zwerbowane przez Mniszcha wśród zubożałej szlachty, wprowadziły na tron carów Dymitra Samozwańca i córkę wojewody sandomierskiego, Marynę, którą Dymitr pojął za żonę. Tzw. „dymitriada”, czyli wyprawa Dymitra do Moskwy, spotkała się z potępieniem większości opinii szlacheckiej, wyrażonym na sejmikach. Bogata szlachta ziemiańska przeciwna była awanturniczej polityce magnatów kresowych. Rządy Pseudo-Dymitra w Moskwie wywołały szybko opór miejscowych bojarów. Inspirowane przez nich powstanie ludowe wkrótce obaliło Samozwańca, który wraz z wieloma Polakami ze swego otoczenia został zamordowany. Tron objął przywódca powstania, Wasyl Szujski. Nowy car zawarł porozumienie ze Szwecją przeciwko Polsce. Tymczasem w Rzeczypospolitej nie rezygnowano z zamiaru opanowania tronu moskiewskiego. Na czele wojsk rokoszowych ruszył na Moskwę drugi Samozwaniec. Ponadto Zygmunt III Waza, nie oglądając się na zgodę sejmu, rozpoczął w 1609 r. oficjalną interwencję Rzeczypospolitej w Rosji. W latach 1609-1611 armia polsko-litewska obległa Smoleńsk. W tym czasie II Dymitr Samozwaniec został zamordowany, a jego oddziały rozproszyły się. Połączone siły Szwecji i Rosji, nadciągające z odsieczą Smoleńskowi, zostały rozbite przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Kłuszynem w 1610 r. Po zdobyciu Smoleńska Żółkiewski wkroczył do Moskwy i uwięził Wasyla Szujskiego. Wówczas bojarzy ofiarowali koronę carską piętnastoletniemu królewiczowi polskiemu, Władysławowi. Król Zygmunt III nie zgodził się jednak na warunki bojarów, mówiące o przyjęciu prawosławia przez Władysława i sprawowanie przez niego osobistych rządów w Moskwie. Polska okupacja Kremla moskiewskiego, połączona z niszczycielską działalnością oddziałów dowodzonych przez pułkownika Aleksandra Lisowskiego, byli to tzw. lisowczycy, wywołała powstanie Rosjan. Broniony przez Polaków Kreml poddał się po długim oblężeniu, a w Moskwie koronowano Michała Romanowa w 1613 r., założyciela dynastii, która panować będzie do 1917 r. Wydarzenie to kończy również okres tzw. „Wielkiej Smuty” w Rosji. Pokonawszy Polaków Rosjanie zostali zmuszeni stawić czoło Szwecji. Dlatego też zawarli rozejm z Rzeczypospolita w Dywilinie w 1619 r., na mocy którego Wielkie Księstwo Litewskie odzyskało ziemie smoleńską, czernihowską i siewierską. Rozejm dywiliński wygasł w momencie, gdy w Europie toczyła się wojna trzydziestoletnia, a Szwecja była żywotnie zainteresowana, aby pchnąć Rosję przeciwko Polsce. W 1632 r., w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III Wazy, armia rosyjska zaatakowała Smoleńsk. Odsiecz poprowadzona przez nowego władcę, Władysława IV, zmusiła Rosjan do kapitulacji. W zawartym w 1634 r. pokoju wieczystym w Polanowie Rosja ostatecznie zrzekła się ziem przyznanych Rzeczypospolitej rozejmem dywilńskim. Władysław IV z kolei zrezygnował z pretensji do tronu carskiego. Tym samym żadna z przyjętych w polityce polskiej koncepcji, czyli unii dynastycznej z Rosją lub aneksji Moskwy, nie została zrealizowana. Pokój wieczysty w Polanowie stabilizował wschodnią granicę Rzeczypospolitej tylko na jedno pokolenie. Wśród historyków badających omawiany okres toczyła się dyskusja nad różnymi aspektami udziału Rzeczypospolitej w tzw. wielkiej smucie moskiewskiej z początku XVII w. Władysław Czapliński, a po nim Zbigniew Wójcik zwrócili uwagę na masowe zaangażowanie zbiedniałego „szlacheckiego wyżu demograficznego” w wyprawach do Rosji. Wójcik postawił otwarcie pytanie o to, czy owe słynne dymitriady i ingerencja Polski w wewnętrzne sprawy Rosji nie były po prostu swego rodzaju odmianą polskiego kolonializmu. Historyk ten porównał tym samym zagrodową i bezrolną polską szlachtę do ubogich hiszpańskich rycerzy, którzy ruszyli na podbój Ameryki. Do odnowienia konfliktu z Rosją dochodzi w drugiej połowie XVII w., kiedy to po ugodzie hadziackiej, zawartej przez Polskę i Kozaków swoją interwencję rozpoczyna Rosja. W latach 1654-1655, wojska rosyjskie zajęły Smoleńsk, Grodno i Wilno. Rozpoczęta przez Rzeczpospolitą ofensywa zakończyła się tryumfem jej wojsk pod Ochmatowem w 1655 r. Po tym zwycięstwie zawarto jedynie rozejm z 1656 r., bowiem do Polski wkroczyły wojska szwedzkie. W 1656 r. w Niemieży Jan Kazimierz zawarł rozejm z Rosją oraz układ antyszwedzki. Po zakończeniu wojny ze Szwecją doszło do odnowienia konfliktu na froncie rosyjskim, który jednak nie układał się dla nas zbyt pomyślnie, ponieważ na działania wojenne potrzebne były nakłady finansowe, o które Jan Kazimierz daremnie prosił sejm w 1661 r., dlatego pomimo sukcesów zwłaszcza hetmana Jerzego Lubomirskiego, Polska zdecydowała się na zawarcie rozejmu z Rosją w Andruszowie w 1667 r. W konsekwencji do Rosji przyłączono lewobrzeżną Ukrainę, ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską. Odtąd Ukraina podzielona została na dwie części. Pozostała przy Polsce część prawobrzeżna miała uzyskać autonomię. Wieloletnie zmagania na froncie rosyjskim zakończył traktat pokojowy podpisany w 1686 r. w Moskwie. Rzeczpospolitą reprezentowali wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski i kanclerz litewski Marcjan Ogiński. Traktat potwierdzał postanowienia z Andruszowa, a ponadto odbierał Rzeczpospolitej Kijów. Historia Wojny polsko-rosyjskie w XVII w. Stosunki polsko-rosyjskie w XVII wieku Stosunki polsko-rosyjskie do 1795r. Stosunki polsko-rosyjskie w XVI i XVII Wojny Rzeczypospolitej z Rosją Wojny Rzeczypospolitej z Rosją – co powinieneś wiedzieć? Najważniejsze fakty: umocnienie władzy książąt moskiewskich w Rosji (samodzierżawie) – wymarcie dynastii Rurykowiczów (wielka smuta) – poparcie Polaków dla Dymitra Samozwańca – osadzenie Dymitra na tronie rosyjskich przez polskich magnatów– zamordowanie Dymitra przez bojarów – II Dymitr i jego śmierć – interwencja Zygmunta III Wazy w Rosji – wojna z Rosją (bitwa pod Kłuszynem, zdobycie Kremla i oblężenie Smoleńska; kapitulacja załogi Kremla) – rządy Romanowów w Rosji – pokój w Polanowie (dla Polski ziemia smoleńska, czernihowska, siewierska) Ważne zagadnienia: - chaos w Rosji – przyczyny: koniec dynastii Rurykowiczów, walki o władzę, dymitriady, rywalizacja grup bojarów, powstania chłopskie; interwencja Szwecji i Polski w sprawy tego kraju; koniec: przejęcie władzy przez Romanowów - próba osadzenia na tronie rosyjskim Władysława IV – związana była z częstymi interwencjami Polski w sprawy rosyjskie; bojarzy zaproponowali Władysławowi Wazie (synowi Zygmunta III Wazy) tron carski, jednak Zygmunt nie wyraził zgody na zmianę wyznania Władysława na prawosławie, przez co plany sukcesyjne nie powiodły się - wojsko polskie – oddziały: Kozacy, Tatarzy, dragoni, rajtarzy, arkebuzerzy, husarzy, siły pancerne, piechota wybraniecka, piechota niemiecka i szkocka; w czasie wojny – zwoływanie pospolitego ruszenia (szlachta); ciężka, słynna formacja: husaria; była dobrze uzbrojona i wyszkolona (uzbrojenie: kopia, zbroja, szyszak, skrzydła, koncerz); hetmani: (dowodzili wojskami, organizowali pospolite ruszenie, zajmowali się finansami armii): Jan Karl Chodkiewicz, Stanisław Żółkiewski Ważne postacie: Iwan IV Groźny – pierwszy car całej Rosji; zapoczątkował centralne rządy w państwie rosyjskim; swoją politykę realizował za pomocą terroru i okrucieństw Dymitr Samozwaniec – protegowany polskich magnatów, awanturnik podający się za syna cara Iwana IV – Dymitra. Przekroczył granicę Rosji i został osadzony na tronie carskim, został zamordowany Ważne daty: 1609-1612 – wojna z Rosją 1610 – bitwa pod Kłuszynem (dowódca: Stefan Żółkiewski, zwycięstwo Polaków) 1634 – pokój w Polanowie Ważne pojęcia: samodzierżawie – samowładztwo; władza absolutna wielka smuta – kryzys polityczny w Rosji na początku XVII wieku dymitriada – interwencja zbrojna polskich magnatów w celu osadzenia na tronie moskiewskim pretendenta do tronu bojarzy – właściciele dóbr ziemskich na Rusi Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj, korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych. Od początku XVII w. rywalizacja miedzy Rzeczpospolita i Szwecją miała za przedmiot nie tylko Inflanty w ramach rywalizacji o „dominium Maris Baltici”, lecz także koronę szwedzką. W 1598 r. Zygmunt Waza utrącił tę koronę, zdetronizowany przez swego stryja, protestanta Karola IX Sudermańskiego. Zapoczątkowało to trwający wiele dziesiątków lat konflikt pomiędzy dwiema liniami dynastii Wazów – protestancką w Szwecji i katolicką w Polsce. W odpowiedzi na akt detronizacji Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację szwedzkich Inflant,, Estonii do Rzeczpospolitej obiecaną w pactach conventach w 1600 r. Karol IX zaatakował wówczas Inflanty polskie. Strona polska nie była przygotowana do wojny. Brakowało pieniędzy na zaciąg odpowiedniej liczby żołnierzy. Mimo to wojska Rzeczpospolitej, dowodzone przez Jana Zamoyskiego, Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” i Jana Karola Chodkiewicza, zatrzymały postępy wojsk szwedzkich. Ważne zwycięstwo Polacy odnieśli w 1601 r. pod Kockenhausen, gdzie dowodził hetman litewski Krzysztof Radziwiłł „Piorun” i hetman Jan Karol Chodkiewicz. Jednak szczególnie znana jest bitwa pod Kircholmem w 1605 r. przyniosła wielki sukces czterotysięcznej armii Chodkiewicza, która rozbiła trzykrotnie silniejszą armię Karola IX. W bitwie główną rolę odegrała ciężka polska jazda – husaria. W następnych latach Szwedzi wykorzystali zaangażowanie sił polskich w Rosji oraz walkę z najazdem turecko-tatarskim i dotarli do linii Dźwiny, zajmując Rygę w 1621 r. Sprzyjało im protestanckie mieszczaństwo Inflant, niechętnie odnoszące się do katolickiej szlachty w Korony i Litwy. W 1622 r. doszło do zawarcia rozejmu w Mitawie, w świetle którego Polska utraciła Inflanty po Dźwinę, wraz z Rygą. W 1626 r. wojska nowego króla Szwecji, wybitnego wodza, Gustawa II Adolfa zaatakowały również Prusy Książęce i Królewskie, zdobywając szereg miast i twierdz oraz blokując Gdańsk. Wojna o ujście Wisły stanowiła drugorzędny front ogólnoeuropejskiego konfliktu, wojny trzydziestoletniej, w której Polska oficjalnie nie brała udziału. Wtargniecie Szwedów na Pomorze i sparaliżowanie handlu zbożowego skłoniło jednak szlachtę do zgody na wysokie podatki i do wystawienia wielkiej armii. Dowodzone przez króla Zygmunta III i hetmana Stanisława Koniecpolskiego wojska odniosły liczne sukcesy, nie złamały jednak szwedzkiej piechoty, wspieranej ogniem nowoczesnej artylerii. W 1627 hetman Stanisław Koniecpolski odzyskał Puck, w 1627 r. Polacy odnieśli zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwa, a w 1629 r. zwyciężyli pod Trzciną. W tej sytuacji w konflikt szwedzko-polski włączyła się dyplomacja antyhabsburskiej koalicji, zainteresowana udziałem Szwecji w wojnie na terenie Niemiec. Za pośrednictwem Francji doszło do zawarcia rozejmu między Polską a Szwecją w Starym Targu w 1629 r. Na jego mocy szwedzkie załogi pozostały w zajętych już portach pruskich, zagarniając dochody z ceł. Gdańsk, zablokowany przez najeźdźcę, miał płacić Szwecji kilkuprocentowy podatek od ceł. Z uzyskanych w Prusach dochodów Gustawa II Adolf finansował swoje działania militarne na terenie Rzeszy. Śmierć Gustawa II Adolfa w 1632 r. i porażki Szwedów w Niemczech stworzyły dogodną sytuację dla Rzeczpospolitej i nowo obranego monarchy Władysława IV. Król polski rozpoczął budowę floty wojennej, portu na Helu, nazwanego od jego imienia Władysławowem oraz warsztatów okrętowych w Pucku. Wszystko po to, aby móc stawić czoło Szwedom również na morzu. Szlachta nie chciała jednak podjąć nowego wysiłku wojennego. Tym bardziej przeciwna była ponoszeniu stałych wydatków na flotę. Sądziła, że flota wojenna posłużyć by mogła Władysławami do wzmocnienia władzy królewskiej i prób odzyskania tronu szwedzkiego. W atmosferze nie sprzyjającej planom króla komisarze polscy prowadzący rokowania ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, zawarli w 1635 r. dwudziestosześcioletni rozejm. Zgodnie z jego postanowieniami, Szwedzi wycofali się z miast pruskich i zrezygnowali z ceł, w zamian za to utrzymali nabytki w Inflantach. Do odnowienia konfliktu ze Szwecją doszło w drugiej połowie XVII w. Król szwedzki Karol X Gustaw był zwolennikiem ofensywnej polityki bałtyckiej. Gdy w 1654 r. wybuchła wojna polsko-rosyjska monarcha szwedzki miał do wyboru dwa warianty wykorzystania sytuacji. Mógł wystąpić przeciwko Rzeczypospolitej w przymierzu Kozakami i Moskwą lub też zaatakować Rosję, groźnego dla Szwecji przeciwnika w Inflantach, stając tym samym po stronie Polski. Za uderzeniem na Rosję przemawiała jej wzrastająca potęga. Rzeczpospolita natomiast stanowiła łup znacznie łatwiejszy ze względu na konflikty wewnętrzne i wojnę na wschodzie. O takim stanie rzeczy informował Szwedów uciekinier z Polski, magnat Hieronim Radziejowski. Wskutek jego zdrady król szwedzki wiedział o istnieniu opozycji magnackiej przeciw Janowi Kazimierzowi oraz o tym, że szlachta nie jest przygotowana do wojny i że łatwo pogodzi się ze zmianą na tronie polskim. Informacje te ułatwiły Karolowi Gustawowi podjęcie decyzji o ataku na Polskę. W 1655 r. wojska szwedzkie wkroczyły do Rzeczpospolitej z Pomorza i Inflant. Wielkopolskie pospolite ruszenie wraz z dowódcami poddało się bez walki pod Ujściem w lipcu 1655 r. W następnym miesiącu hetman litewski Janusz Radziwiłł i jego brat Bogusław poddali Litwę władzy szwedzkiej, podpisując stosowna ugodę w Kiejdanach. Błyskawiczna kampania wojenna Karola Gustawa zakończyła się opanowaniem przez Szwedów Warszawy, Krakowa, choć tu przez miesiąc bronił się Stefan Czarniecki i innych ważniejszych miast i twierdz. Jan Kazimierz wraz z królową uciekł na Śląsk, a wojska koronne przeszły na stronę zwycięskiego Karola Gustawa. O dalszym rozwoju sytuacji w znacznym stopniu przesadziły czynniki wyznaniowe i ekonomiczne. Uprzywilejowane grupy społeczne, czyli magnaci, szlachta i kler, liczyły na zachowanie dotychczasowej pozycji, to jest zwolnienie z podatków, sprawowanie władzy politycznej, wolność religijną i osobistą. Tego samego oczekiwała również grupa różnowierców, która skupiła się przy dowództwie szwedzkim w nadziei na przychylną politykę wyznaniową protestanckiego najeźdźcy. Szwedzi tymczasem, po okresie respektowania umów z Polakami, przystąpili do grabienia kraju. Wymuszali od całego społeczeństwa ogromne sumy, nie oszczędzając ani kleru, ani kościołów i klasztorów. Katedra krakowska ośmiokrotnie okładana była rekwizycjami. Statki załadowane dziełami sztuki, zbiorami bibliotecznymi, meblami i kosztownościami płynęły do Szwecji. Cześć pieniędzy Szwedzi przeznaczyli na opłacenie wojsk polskich pozostających w ich służbie. Doprowadziło to rychło do wybuchu antyszwedzkiego powstanie już jesienią 1655 r. Wzięli w nim udział chłopi, szlachta i część wojsk koronnych. Bohaterska obrona klasztoru jasnogórskiego, trwająca od listopada do grudnia 1655 r., wyzwoliła religijną motywację oporu wobec Szwedów. Przyspieszyła również zawiązanie konfederacji, stawiającej sobie za cel wypędzenie Szwedów z Polski. Doszło do tego w Tyszowcach w dniu 31 grudnia 1655 r. Sukcesy partyzantki polskiej zachęciły Jana Kazimierza do powrotu do kraju w styczniu 1656 r. Po przybyciu do Lwowa król złożył w katedrze ślubowanie, w którym obiecał polepszenie sytuacji ludu. Pragnął w ten sposób zachęcić plebejuszy do masowego udziału w dalszej wojnie. W 1657 r. sytuacja skomplikowała się. Karol Gustaw wszedł bowiem w porozumienie z elektorem brandenburskim, księciem Siedmiogrodu i Kozaczyzną, proponując im udział w rozbiorze Rzeczpospolitej w zamian za pomoc zbrojną, był to traktat zawarty w Radnot w 1656 r. Terytorium polskie stało się obiektem kolejnego najazdu, tym razem siedmiogrodzkiego. Dzięki zdolnościom dowódczym regimentarza Stefana Czarnieckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego, który poprowadził odwetową wyprawę na Siedmiogród udało się wyprzeć Szwedów i Siedmiogrodzian z terytorium Rzeczypospolitej. Elektor brandenburski natomiast, za cenę zrzeczenia się przez Polskę zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi, odstąpił od sojuszu ze Szwedami. Traktatu zawarte w Welawie i Bydgoszczy w 1657 r. przyznawały brandenburskiej linii Hohenzollernów w pełni suwerenną władzę w Prusach Książęcych. Traktat pokojowy zawarto ze Szwecją w Oliwie w dniu 3 maja 1660 r. Zakończył on zmagania okresu tak zwanego „potopu”. W świetle traktatu pokojowego większość Inflant miały należeć do Szwecji, do Polski zaś jedynie południowo-wschodnia ich część wraz z tzw. Kurlandią, Szwedzi mieli zwrócić Polsce zagarnięte łupy wojenne, choć nigdy nie zrealizowano tego postanowienia, Szwedzi również mieli zagwarantować wolność handlu na Bałtyku, Jan Kazimierz zrzekł się praw do tronu w Szwecji, potwierdzono też traktaty welawsko-bydgoskie. Za utrzymanie integralności narodowej i terytorialnej zapłaciła Polska ruiną gospodarczą i osłabieniem politycznym państwa.

wojny polsko rosyjskie w xvii wieku notatka